واکاوی عوامل تأثیرگذار بر تخریب جنگل‌های هیرکانی: کاوشی در دیدگاه جنگل‌نشینان حوزۀ آبخیز اوغان استان گلستان

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم زیستی جنگل دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

2 دانشیار گروه جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3 پژوهشگر توسعه روستایی و مسائل اجتماعی منابع طبیعی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان، ایران

4 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

10.22092/ijfrpr.2025.366582.1637

چکیده

سابقه و هدف: اگر چه عوامل مؤثر بر تخریب جنگل­ها کم و بیش شناسایی و معرفی شده­اند، اما در دهه­های اخیر به دلیل ارتباط تنگاتنگ و وابستگی معیشتی جنگل­نشینان به جنگل­ها، اهمیت شناسایی این عوامل به ویژه در جنگل­های هیرکانی دوچندان شده است. در همین راستا، تحقیق حاضر با هدف واکاوی عوامل تأثیرگذار بر تخریب جنگل­های هیرکانی از دیدگاه جنگل­نشینان حوزۀ آبخیز اوغان استان گلستان انجام شد.
مواد و روش­ها: تحقیق حاضر از نوع توصیفی بوده که به روش پیمایشی انجام شد. جامعۀ آماری در آن  1158 خانوار از 10 روستای جنگل­نشین منطقه بوده که 290 نفر از آن­ها از طریق جدول کرجسی مورگان به عنوان تعداد نمونه به روش طبقه­ای تصادفی انتخاب شد. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامة محقق ساخته­ای بود که بخش اول آن مربوط به ویژگی­های جمعیت­شناختی پاسخگویان بود که با استفاده از 17 گویه در قالب 4 گویه اسمی، 13 گویه فاصله­ای و یک گویه ترتیبی مورد بررسی قرار گرفت. بخش دوم مربوط به عوامل تأثیرگذار بر تخریب جنگل­ها است که با 48 گویه تحت عوامل اجتماعی، اقتصادی، طبیعی، قانونی، مدیریتی- سازمانی  و خدماتی- زیربنایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور تعیین روایی محتوایی پرسشنامۀ تدوین شده، از نظرات و پیشنهادات کارشناسان جنگلداری استان گلستان بهره گرفته شد و برای میزان پایایی آن مقدار ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که مقدار آن 91/0 به دست آمد. در این تحقیق پس از جمع­آوری و دسته­بندی داده­ها، از روش آمار توصیفی و استنباطی در نرم­افزار SPSS.22 استفاده گردید.
نتایج و یافته­ها: نتایج نشان داد گویه­های «عدم اطلاع و آگاهی جنگل­نشین نسبت به اهمیت جنگل»، فقر اقتصادی و پایین بودن سطح درآمد مردم»، «آتش­سوزی­های غیرعمدی (به صورت طبیعی)»، «نبود اقدامات قانونی مناسب و به‌هنگام در مواجه با تصرفات غیرقانونی»، «کمبود نیروی انسانی جهت حفاظت از جنگل­ها»، «کمبود امکانات زیرساختی جهت جلوگیری از تخریب جنگل­ها» به ترتیب با مقدار میانگین 593/3، 435/3، 435/3، 655/2، 355/3 و 328/3 بالاترین و شش گویه «قطع درختان برای تهیه سوخت به دلیل عدم وجود امکانات گرمایشی مانند سوخت فسیلی»، «قطع درخت و سرشاخه­ها جهت تهیه ابزارآلات کشاورزی و ذغال»، «هجوم آفات و بروز امراض و بیماری­ها به جنگل»، «پایین بودن میزان جرائم تخلف در جنگل­ها»، «کم­توجهی مأمورین حفاظتی اداره منابع طبیعی» و «کمبود امکانات بهداشتی در روستاها مانند حمام» با کمترین مقدار میانگین پایین­ترین اهمیت را در تخریب جنگل­های منطقۀ مورد مطالعه داشتند. بر این اساس نتایج آزمون فریدمن نشان داد که عوامل اقتصادی با مقدار 64/5 بیشترین و عوامل قانونی با مقدار 17/1 کمترین تأثیر را بر تخریب جنگل­های منطقه داشته است. همچنین یافته­ها حاکی از آن است که بین دو متغیر سطح تحصیلات پاسخگویان (030/0=p و 109/0=r) و فاصله محل سکونت آن­ها با جنگل (046/0=p و 106/0 =r)، با دیدگاه آن­ها نسبت به عوامل مؤثر در تخریب جنگل­ها رابطۀ مثبت و معنی­داری داشته است.
نتیجه‌گیری: به طور کلی چالش­های اجتماعی و اقتصادی در مدیریت عرصه­های منابع طبیعی به ویژه جنگل­ها، به عنوان اولویت مشکلات اکوسیتم­های طبیعی در زمینه­های حفاظت، احیاء، اصلاح، توسعه و بهره­برداری اصولی همچنان وجود دارد که عدم مشارکت اجتماعات محلی در تدوین سیاست­ها و فرآیند تصمیم­گیری تا اجرا و نظارت بر برنامه­ها، بی­توجهی به ایجاد و توسعه فرصت­های شغلی و منابع درآمدی جایگزین و همچنین عدم توسعه مشاغل کاربردی و خانگی برای کاهش وابستگی به محصولات جنگلی، از مهم­ترین دلایل این امر می­باشد. لذا در این مقاله پیشنهادات و راهکارهای کاربردی در جهت مدیریت و حفاظت پایدار از عرصه­ های جنگلی ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Factors affecting in degradation process of Hyrcanian forests, an exploration of the views of the forest users of the Oghan watershed in Golestan province

نویسندگان [English]

  • Reza Bahrami 1
  • Mohammad Reza Kavousi 2
  • Mohammadreza Shahraki 3
  • Yaser Ghasemi Aryan 4
1 M.Sc. Student of Forest Biological Sciences, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Gorgan, Iran
2 Associate Prof., Department of Forest Sciences, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Recourses, Gorgan, Iran
3 Researcher of rural development and social issues of natural resources, Department of Natural Resources and Watershed Management of Golestan Province, Iran
4 Assistant Professor, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • forest
  • local communities
  • destruction
  • protection
  • Oghan watershed
تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 13 اردیبهشت 1404

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری: 29 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش: 13 اردیبهشت 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار