نقش حفاظتی و پناهگاهی گیاهان بوته‌‌ای بر پایداری اکوسیستم گون‌‌زارها

میرمیران, سیده محبوبه; یاری, رضا; معتمدی, جواد; حسینی بمرود, غلامرضا

doi:10.22092/ijfrpr.2024.365940.1626

نقش حفاظتی و پناهگاهی گیاهان بوته‌‌ای بر پایداری اکوسیستم گون‌‌زارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

² استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی خراسان‌رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد. ایران

³ دانشیار پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

⁴ محقق پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران.

10.22092/ijfrpr.2024.365940.1626

چکیده

سابقه و هدف: گیاهان بوته‌‌ای به‌‌عنوان پناهگاه‌‌های زنده، نقش بسیار مهی بر تنوع گونه‌‌ای و درنتیجه، پایداری اکوسیستم‌‌های تحت چرا دارند. حذف آنها از ترکیب گیاهی مراتع بدون اعمال رویکرد حفاظتی، اثرات مخربی بر پایداری رویشگاه‌‌های مرتعی دارد. بنابراین، هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش حفاظتی و پناهگاهی دو گونه گون (Astragalus heratensis Bunge.) و چوبک (Acanthophyllum glandulosum Bunge ex Boiss.) بر پایداری گون‌‌زارهای ارتفاعات شرقی کشور است.
مواد و روش‌ها: برای این منظور، ابتدا، رویشگاه‌‌های مرتعی ژرف تربیت حیدریه، به‌‌عنوان رویشگاه‌‌های معرف گون‌‌زارهای ارتفاعات شرقی کشور، درنظر گرفته شد. سپس، نوع و تراکم گونه‌ها، در داخل 50 پلات دو متر مربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر در امتداد پنج ترانسکت 100 متری مستقر شده بودند، اندازه‌‌گیری شد. در امتداد هر یک از ترانسکت‌‌ها، 10 پایه گیاهی از هر یک گونه‌‌هایBunge. As. heratensis وBunge ex Boiss. Ac. glandulosum که تاج آن‌ها با ترانسکت برخورد کرده بود، انتخاب و صفات ارتفاع، قطر تاج بزرگ و کوجک و مساحت تاج پوشش اندازه‌‌گیری شد. ضمن اینکه، درصد پوشش تاجی و تراکم گونه‌‌های واقع در زیرآشکوب گونه‌های هدف، در داخل میکرو پلات‌‌های 25/0 مترمربعی (ابعاد 50×50 سانتی‌‌متری)، اندازه‌گیری گردید. همزمان، در سمت دیگر هر یک از ترانسکت‌‌ها و در فاصله کمتر از 2 متر از هر پایه گیاهی، یک پلات به همان اندازه (ابعاد 50×50 سانتی‌‌متری)، در فضای باز (بین‌‌لکه‌‌ای) برای اندازه‌‌گیری درصد پوشش‌‌تاجی و تراکم گونه‌‌های واقع در آن‌ها، مستقر شد. پس از اندازه‌‌گیری مشخصه‌‌های گیاهی در زیر لکه‌‌های گیاهی (زیر تاج گیاهان بوته‌‌ای) و بین‌‌لکه‌‌ها (فضای باز)؛ مقادیر شاخص‌‌های تنوع گونه‌‌ای، محاسبه شد. جهت مقایسه تنوع گونه‌‌ای زیر تاج گیاهان بوته‌‌ای و فضای باز، از آزمون t دو نمونه مستقل، استفاده شد.
نتایج و یافته‌ها: بر مبنای نتایج، گونهBunge. As. heratensis به‌‌واسطه برتری ارتفاع و مساحت تاج پوشش، نسبت به گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. ، نقش حفاظتی بیشتری برای گونه‌‌های زیرآشکوب دارد. به‌‌گونه‌‌ای که درصد پوشش‌‌تاجی، تراکم و مقادیر شاخص‌‌های تنوع گونه‌‌ای در زیر تاج آن، بیشتر از گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. است. همچنین، مقادیر شاخصه‌‌های پوشش گیاهی و تنوع گونه‌‌ای در زیر تاج گیاهان بوته‌‌ای، بیشتر از فضای باز بین آنها می‌‌باشد. بیشتر گونه‌هایی که در زیر تاج گیاهان گونه‌‌هایBunge. As. heratensis و Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. تراکم زیادی دارند، به‌ندرت در فضای باز، دیده می‌شوند. این موضوع، به‌‌دلیل تسهیلاتی است که گیاهان بوته‌‌ای، برای گونه‌های یکساله ایجاد کرده‌اند. بین نقش حفاظتی و پناهگاهی گونه‌‌های Bunge. As. heratensis و Ac. glandulosum Bunge ex Boiss.، از لحاظ تولید در فضای باز، اختلافی مشاهده نشد؛ اما مقدار تولید در زیرآشکوب، در گونه Bunge. As. heratensis، 35 درصد بیشتر از گونه Ac. glandulosum Bunge ex Boiss. بود.
نتیجه‌گیری: گیاهان بوته‌‌ای به‌‌عنوان پناهگاه‌‌های زنده، توانایی حفاظت گونه‌‌های زیر تاج خود از چرای مستقیم دام را دارند و محیط امنی برای گونه‌‌‌های خوشخوراک و حساس به چرا، ایجاد می‌‌کنند. ضمن اینکه، شرایط را برای جوانه‌زنی، رﺷـﺪ، ﺑﻘـﺎ و تولید گونه‌‌هایی خوشخوراک، فراهم می‌کنند. درمجموع، گیاهان بوته‌‌ای، به‌‌دلیل نقش پناهگاه و تسهیلاتی که برای گونه‌های یکساله دارند، اهمیت مهمی در تنوع، حفاظت و مدیریت اکوسیستم‌های تحت چرا دارند و از نقش حفاظتی آن‌ها، می‌توان برای افزایش و اصلاح پوشش گیاهی مراتع استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

تنوع زیستی و ذخایر ژنتیک

عنوان مقاله [English]

The protective and sheltering role of shrub plants on the stability of the Astragalus ecosystems

نویسندگان [English]

Seyedeh Mahbubeh Mirmiran ¹
reza yari ²
Javad Motamedi ³
Gholamreza Hosseinibamrod ⁴

¹ Assistant Professor, Khorasan-e-razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Mashhad, Iran,

² Assistant Professor, Khorasan-e-Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Mashhad. Iran

³ Associate Professor, Rangeland Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

⁴ Researcher, Research and Education Center for Agriculture and Natural Resources of Khorasan Razavi Province, Organization for Research, Education and Extension of Agriculture, Mashhad, Iran

کلیدواژه‌ها [English]