بررسی وقوع خشکسالی در اکوسیستم جنگلی زاگرس با توجه به همزمانی آن با زوال جنگل‌های بلوط

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، دانشیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ،سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج کشاورزی ، تهران، ایران پست الکترونیک: dargahian@rifr-ac.ir

2 استاد، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استادیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ،سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج کشاورزی ، تهران، ایران

10.22092/ijfrpr.2024.366110.1631

چکیده

سابقه و هدف: خشکسالی­های شدید و سیل­های مهیب ابرچالش­های ناشی از تغییر اقلیم در اکوسیستم جنگلی زاگرس هستند. ناهنجاری­های آب و هوایی مانند موج گرما و خشکسالی طولانی می­تواند زمینه لازم برای حمله آفات و بیماریها را فراهم و منجر به زوال جنگل بلوط شود. جنگلهای بلوط زاگرس در شرایط آب و هوایی نیمه­مرطوب و نیمه­خشک هستند و با توجه اینکه در کمربند خشک دنیا قرار دارند با خشکسالی­های پی­درپی مواجه هستند. تنوع زیستی و نقش بیولوژیکی جنگل­های زاگرس به عنوان یک کمربند حفاظتی و مانع طبیعی در غرب کشور و گسترش آن در 11 استان کشور با 6 میلیون هکتار وسعت گسترده شده که40 درصد از مساحت جنگل­های ایران را تشکیل می­دهد، اهمیت این بوم­سازگان را بیش از بیش نشان می­دهد. مدیریت و برنامه­ریزی برای آنها به دلیل گستردگی و تأثیر عوامل مختلف دشوار است. شناسایی مناطقی از این اکوسیستم جنگلی که با فروانی، تداوم و شدت بیشتر خشکسالی مواجه شده است به مدیران اکوسیستم جنگلی کمک می­کند تا آسیب­ها را کاهش دهند و با تغییرات آب و هوایی فعلی و آینده سازگارتر شوند.
مواد و روشها: به منظور بررسی رخداد خشکسالی در اکوسیستم زاگرس با استفاده از شاخصSPI توزیع زمانی فراوانی، تداوم و شدت آن در یک دوره آماری 28 ساله در سه ایستگاه منتخب در زاگرس شمالی، میانی و جنوبی بررسی و مقایسه شد. در این تحقیق با توجه به شرایط منطقه و براساس طبقه­بندی مرکز ملی خشکسالی ایران، این شاخص به 9 کلاس تقسیم شد (درگاهیان و همکاران، 2020). این شاخص برای ایستگاه­های سینوپتیک با دوره آماری 28 سال در مقیاس زمانی 3، 6 و 12 ماهه در نرم­افزار ClimPACT محاسبه شد. با توجه به وسعت زیاد منطقه مورد مطالعه زاگرس به سه قسمت شمالی، میانی و جنوبی تقسیم شد و شدت و مدت خشکسالی در قالب نمودار ترسیم شد. پس از بررسی شدت، مدت و فراوانی خشکسالی در تمام ایستگاه­هایی که بیش از 28سال  طول دوره آماری داشتند درصد مساحت طبقات خشکسالی در سال­های مختلف در یک دوره مشترک آماری از سال 1992 تا 2019 برای کل محدوده اکوسیستم زاگرس به دست آمد. توزیع مکانی طبقات خشکسالی در سال­های اوج خشکسالی پهنه­بندی و در نرم­افزارArcGIS  با روش کریجینگ معمولی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. و به این ترتیب با بررسی سال­هایی که کل زاگرس با خشکسالی فراگیر همراه بود مناطقی که دچار خشکسالی­های شدید و بسیار شدید شدند به عنوان مناطق بحرانی جهت هرگونه برنامه حفاظتی و تحقیقاتی شناسایی شد.
نتایج و یافته­ها: نتایج نشان داد در زاگرس شمالی، میانی و جنوبی از نظر شدت خشکسالی تفاوت قابل ملاحضه ای وجود ندارد اما سال رخداد شدیدترین خشکسالی متفاوت است. در تمام مقیاس­های زمانی بیشترین تداوم در سال 1999 تا 2001 همزمان با شروع  پدیده زوال در زاگرس است. اما از سال 2007 تا 2017 بیش از 40 درصد مساحت زاگرس با یک دوره خشکسالی طولانی مواجه بوده است. خشک‌سالی می‌تواند در منطقه‌ای با وسعت چند صد کیلومتر اتفاق بیفتد، اما در عین حال امکان دارد شدت و دوره تداوم آن در سراسر منطقه یکسان نباشد. بررسی وسعت خشکسالی در اکوسیستم زاگرس از سال 1992 تا سال 2019 نشان داد در برخی سال‌های اول دوره و سال 2006 و 2018 در سراسر زاگرس هیچ یک از طبقات خشکسالی رخ نداده و کل مساحت زاگرس صد درصد با ترسالی مواجه بوده است. در برخی سال­ها هم تنها در کمتر از 10 درصد مساحت زاگرس یک خشکسالی در حد خشکسالی خفیف رخ داده است. اما از سال 2007 تا 2017 بیش از 40 درصد مساحت زاگرس با یک دوره خشکسالی طولانی مواجه بوده است که در برخی از سال‌های این دوره مانند سال 2008 صد درصد اکوسیستم با انواع طبقات خشکسالی مواجه بوده است. طی  این دوره طولانی سال 2010 بیش از 80 درصد و سال 2017 بیش از 70 درصد مساحت زاگرس با خشکسالی مواجه بوده است. این درحالی است که قبل از این دوره خشک طولانی یک دوره ترسالی تقریبا 5 ساله بر زاگرس مستولی بوده است. 
نتیجه­گیری: بنابراین علاوه بر عوامل متعدد دیگر که در زوال زاگرس موثر بوده­اند رخداد خشکسالی یکی از عوامل اصلی بوده که زمینه را برای سایر عوامل فراهم نموده است. از نظر مدت یک دوره خشکسالی طولانی فرصت جبران خسارات وارده از درختان را سلب نموده است. از نظر شدت سال 2008 شدیدترین و فراگیرترین رخداد خشکسالی در زاگرس است به طوری که 100 درصد زاگرس با انواع طبقات خشکسالی مواجه بوده است. رخداد دوره­های متناوب خشکسالی و ترسالی جزء ماهیت اقلیم زاگرس است اما رخداد یک دوره طولانی خشکسالی در زاگرس آسیب­پذیری آن را افزایش داده است. رخداد خشکسالی شدید در صورتی که سال بعد با ترسالی همراه باشد اثرات کمتری نسبت به خشکسالی‌های ضعیف و اما مداوم دارد. شناخت مناطقی از اکوسیستم جنگلی که با خشکسالی­های شدید و مداوم همراه است می­تواند مدیران و برنامه­ریزان اکوسیستم­های جنگلی را جهت برنامه­های حفاظتی و احیایی یاری کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the occurrence of drought in the forest ecosystem of Zagros due to its coincidence with the decline of oak forests

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Dargahian 1
  • Mehdi Pourhashemi 2
  • sakineh Lotfinasabasl 3
1 Associate Prof., , Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran Email: dargahian@rifr-ac.ir
2 Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3 Assistant Prof., , Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • : climate change
  • drought persistence
  • Zagros oak deterioration
  • SPI drought index
تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 29 مهر 1403

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 08 شهریور 1403
  • تاریخ پذیرش: 29 مهر 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار