بررسی تغییرات مشخصه‌های خاک عمقی مجاور درختان شاهد و دچار زوال در جنگل‌های استان کردستان (مطالعه موردی: جنگل‌های مریوان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش

2 دانشیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استاد پژوهش، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

4 کارشناس تحقیقات، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

10.22092/ijfrpr.2024.364939.1614

چکیده

سابقه و هدف: امروزه پدیده زوال بلوط مهم‌ترین مشکل اساسی اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس محسوب می‌شود. اختلال در جذب عناصر غذایی و آب و بیشترشدن این اختلال با افزایش تنش­های محیطی موجب ضعیف‌شدن درختان و درنهایت زوال آن‌ها می­شود. از اصلی­ترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد رویشگاه­های جنگلی می­توان به مشخصه‌های فیزیکی - شیمیایی خاک اشاره کرد. باتوجه‌به گسترش زوال و سر خشکیدگی درختان بلوط در استان کردستان، شناسایی عوامل مؤثر مانند مشخصه‌های فیزیکی - شیمیایی خاک بر گسترش زوال بلوط در شهرستان مریوان بررسی شود؛ بنابراین  هدف از این پژوهش بررسی تغییر مشخصه‌های خاک عمقی درختان سالم (شاهد) و درختان دچار زوال در جنگل‌های شاخه زاد شهرستان مریوان در شمال غرب استان کردستان بود.
مواد و روش‌ها: این پژوهش در توده‌های جنگلی دچار زوال (گاران) و سالم (دوله ناو) در شهرستان مریوان انجام شد. در هریک از رویشگاه­ها در هر دامنه (شمالی و جنوبی)، 10 درخت (پنج درخت سالم و پنج درخت دارای سر خشکیدگی) انتخاب شدند (در کل 30 درخت شامل 10 درخت رویشگاه شاهد و 20 درخت رویشگاه دارای زوال) و در سال 1398 شماره‌گذاری شدند. در سمت شمالی تاج درخت (زیر تاج) در فاصله یک‌متری از تنه درختان در عمق 20 تا 40 سانتی­متری، اقدام به نمونه‌برداری خاک شد (در هفته اول مردادماه). در آزمایشگاه مشخصه‌های درصد رطوبت وزنی، pH، هدایت الکتریکی، فسفر قابل‌جذب، پتاسیم قابل‌جذب، درصد نیتروژن، درصد کربن آلی، درصد آهک معادل، کلسیم قابل‌جذب و منیزیم قابل‌جذب اندازه‌گیری شدند. برای بررسی تأثیر زوال بر مشخصه‌های فیزیکی – شیمیایی خاک از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی با نرم‌افزار Pc-ord 5 استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد بین 10 مشخصه‌ فیزیکی و شیمیایی خاک در شش تیمار مورد پژوهش اختلاف معنی‌دار آماری وجود دارد. برای مشخصه‌های هدایت الکتریکی (با 599 دسی زیمنس بر سانتیمتر)، رطوبت وزنی (با 1/13 درصد)، آهک معادل (با 8/13 درصد)، فسفر موجود (با 13 میلی‌گرم بر کیلوگرم) و پتاسیم (با 1317 میلی‌گرم بر کیلوگرم)، بیشترین مقادیر میانگین آن‌ها در خاک مجاور درختان دامنه شمالی در توده شاهد (سالم) مشاهده شد. از طرفی برای مشخصه‌های درصد کربن آلی (با 75/3 درصد)، نیتروژن (با 32/0 درصد) و کلسیم قابل‌جذب (با 2/44 میلی اکی‌والان بر ۱۰۰) بیشترین مقدار آن‌ها در درختان سالم در دامنه جنوبی توده شاهد (سالم) تأیید شد. در کل، برای تمامی مشخصه‌های فیزیکی و شیمیایی خاک (به‌جز pH و منیزیم قابل‌جذب)، بیشترین مقادیر آن‌ها در توده‌های شاهد (دامنه شمالی و جنوبی) تأیید شد؛ بنابراین، در درختان ، فقر عناصر غذایی و ماکرو مشاهده گردید و مقادیر کمتر عناصر در خاک زیر تاج درختان دچار زوال مشاهده شد. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه مؤلفه‌های، درصد هدایت الکتریکی و رطوبت وزنی با بیشترین مقدار مثبت 42/0، کربن آلی و نیتروژن با 41/0 با مؤلفه اول و کلسیم قابل‌جذب، آهک و اسیدیته با بیشترین مقدار مثبت به ترتیب 55/0، 53/0 و 49/0 با مؤلفه دوم دسته‌بندی شدند. همچنین نتایج تجزیـه مؤلفه‌های اصلی حاکی از آن است که درختان سالم مورد بررسـی در دامنه شمالی دارای رطوبت وزنی خاک بهتری هستند.  
نتیجه‌گیری: نتایج کلی نشان داد که بیشتر مشخصه‌های فیزیکی – شیمیایی و عناصر ماکرو خاک در مجاور درختان واقع در توده شاهد (سالم) بیشتر از خاک توده متأثر از زوال بود و برای مدیریت بهینه زوال و سر خشکیدگی درختان در منطقه مورد پژوهش، غنی‌سازی و تقویت خاک، افزایش اقدامات حفاظتی (کنترل چرای دام و بهره‌برداری‌های سنتی)، افزایش برنامه‌های احیایی و توسعه جنگل در توده‌های (به‌خصوص دامنه جنوبی) و اجرای برش‌های بهداشتی (سرشاخه‌ها و جست‌های درگیر با سر خشکیدگی و زوال) پیشنهاد شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the changes of deep soil parameters adjacent to control stands and dieback trees in the forests of Kurdistan province (Case study: Marivan county)

نویسندگان [English]

  • maziar heidari 1
  • Mohammad Matinizadeh 2
  • Mehdi Pourhashemi 3
  • Elham Nouri 4
1 Assistant Professor, Forests and Rangelands Research Department, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Sanandaj, Iran
2 Associate Prof., Forest Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, I.R. Iran
3 Professor, Forest Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, I.R. Iran
4 Research Expert, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, I.R. Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dieback trees
  • Garan sample plots
  • Soil nutrients
  • Principal Component Analysis
تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 23 مهر 1403

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 بهمن 1402
  • تاریخ بازنگری: 26 فروردین 1403
  • تاریخ پذیرش: 23 مهر 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار