اثر حریق بوته‌زار بر میزان و نوع تغییرات پوشش‌گیاهی در مراتع تابستانه فراکش استان لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران

2 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران

10.22092/ijfrpr.2024.364568.1609

چکیده

سابقه و هدف: آتش‌سوزی یکی از پدیده‌های مخرب عرصه‌های طبیعی است که هر ساله بخش وسیعی از جنگل‌ها و مراتع را با اثرات کمی و کیفی در بر می‌گیرد. یکی از مهمترین تبعات آن، تاثیر منفی در حفاظت خاک حداقل در کوتاه‌مدت است. میانگین سطح حریق سالانه در جنگل‌های جهان چهار میلیون کیلومتر مربع تخمین زده شده است و این آتش‌سوزی‌ها به نابودی پوشش گیاهی، گرم شدن کره زمین، آلودگی هوا، نابودی تنوع زیست محیطی و تشدید پدیده بیابان‌زایی می‌انجامد.
مواد و روشها: با توجه به اهمیت موضوع، برای تعیین اثرات آتش‌ بر پوشش سطح خاک، گون‌زار فراکش در استان لرستان طی سالهای 1397، 1398 و 1399 مورد بررسی قرار گرفت. این سایت با مختصات جغرافیایی 33 درجه و 29 دقیقه و 33 ثانیه تا 33 درجه و 30 دقیقه و 12 ثانیه عرض شمالی و 48 درجه و 38 دقیقه و 57 ثانیه تا 48 درجه و 40 دقیقه و 56 ثانیه طول شرقی و به مساحت 500 هکتار، با ارتفاع متوسط 2050 متر از سطح دریا واقع شده است. جامعه آماری در این پژوهش، مشتمل بر4 عدد ترانسکت 200 متری با 10 پلات 1 متر مربعی با فاصله 20 متر بر روی آن و تعداد کل 40 پلات در منطقه تیمار و تکرار آن عینا در عرصه شاهد می‌باشد. با احتساب 2 تیمار و 3 تکرار، در نهایت 240 پلات مورد مطالعه قرارگرفت. در این پلاتها تاج‌پوشش با تصویر عمودی گونه بر روی زمین، مقادیر خاک لخت، لاشبرگ و سنگ و سنگریزه با درصد اشغال شده از سطح پلات، وضعیت مرتع با روش چهارفاکتوره پیشنهادی پارکر (مناسب با مراتع مناطق نیمه خشک) و گرایش وضعیت با استفاده از روش امتیاز‌دهی به چگونگی وضعیت خاک و پوشش گیاهی با جمع جبری امتیازات کسب شده تعیین گردید. سپس با استفاده از آزمون T مقایسات زوجی و مقایسه میانگین داده‌های چند متغییره با استفاده از آزمون یکطرفه (ANOVA) آنالیز و روش مقایسهDuncan  انجام پذیرفت.
نتایج و یافته‌ها: مقایسات میانگین مقادیر تاج پوشش گیاهی، لاشبرگ و خاک لخت در عرصه‌های شاهد و آتش‌سوزی نشان داد در سطح 1% اختلاف معنی‌داری وجود دارد (P≤ 0.01). در اثر حریق، پوشش گیاهی و لاشبرگ در عرصه سوخته به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش و درصد خاک لخت افزایش یافته است. این اثر آنقدر شدید است که مجموع تاج پوشش گیاهان را از 52/54 به 41/44 کاهش داده و با بیش از 10 درصد نزول تاج‌پوشش زنده باعث وجود شیب منفی در عرصه سوخته نسبت به عرصه شاهد تا 9 سال پس از رخداد حریق در رویشگاه شده است. آتش‌سوزی با کاهش بوته‌ها و افزایش گندمیان باعث شد، تیپ از Astragalus adscendens – Daphne mucronata – Agropyron trichophorum به Agropyron trichophorum- Annual grasses تغییر یابد. در واقع آتش‌سوزی در گراسلند‌های مراتع ییلاقی و بوته‌زارها به نفع گندمیان تمام می‌شود. هرچند، نمی‌توان نقش گیاهان همراه در بوته‌زارها را نادیده گرفت. نتایج بیان می‌کنند که آتش باعث افزایش خاک لخت و افزایش فرسایش می‌شود. این تخریب با مکانیسم تغییرات کمی، مانند کاهش تاج‌پوشش، لاشبرگ و مالچ طبیعی و تغییرات کیفی از قبیل تغییرات ترکیب گیاهی، فرم رویشی، حجم گیاهان متاثر از تغییر فرماسیون، تغییر ساختار طبقات سنی گیاهان، تغییرات بانک بذر خاک، تغییر در فنولوژی، تغییر رنگ خاک و تغییرات حرارتی و رطوبتی آن می‌شود. در مجموع با تغییر تیپ گیاهی باعث افزایش سرعت هدر رفت خاک از طریق اثرگذاری بر مراحل فرسایش خاک می‌شود.
نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن مجموع شرایط موجود حاکم بر وضعیت مناطق سوخته، اجرای قرق‌های کوتاه مدت و میان‌مدت، تعیین میزان دامگذاری مناسب و بذرپاشی و کپه‌کاری با گونه‌های مرتعی مقاوم به آتش‌سوزی و سازگار با شرایط اقلیمی در عرصه سوخته را می‌توان راهکاری مناسب جهت کمک به حفظ و احیاء پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش پس از وقوع آتش‌سوزی در نظر گرفت. درنهایت با توجه به نحوه مالکیت غالبا مشاعی در عرصه‌های طبیعی ایران و نبود برنامه منسجم برای احیای مناطق سوخته، موکدا آتش‌سوزی حتی به شکل کنترل شده در این عرصه‌ها توصیه نمی‌شود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The effect of bush land fire on the amount and changes of vegetation type in the summer rangelands in Farakash, Lorestan province

نویسندگان [English]

  • Reza Siahmansour 1
  • Nadia Kamali 2
  • Ali Mohammadian 3
1 Associate Prof., Forests and Range Lands Research Department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Khorramabad, Iran
2 Assistant Professor, Research institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Forests and Range Lands Research Department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Khorramabad, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fire
  • Natural resources
  • Condition
  • Soil
  • Trend
  • Erosion
تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 08 خرداد 1403

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 بهمن 1402
  • تاریخ بازنگری: 16 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 08 خرداد 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار